Gorredijk Kerkhof aan de Kerkewal
De Hervormde kerk van Gorredijk werd gebouwd in 1683 en viel tot 1698 onder een gezamenlijke kerkvoogdij met Kortezwaag. Het kerkhof aan de Kerkewal in Gorredijk lag vroeger binnen de schans van Gorredijk. Rond 1830 besloeg het perceel zo’n 2.370 m². De kerk en het kerkhof waren bereikbaar via een pad dat liep vanaf de Kerkewal.
In 1818 waren er rond de 30 graven in de kerk en 194 op het kerkhof. Over het gebruik van het kerkhof in de negentiende eeuw is niet veel bekend. Wel deden de kerkvoogden een oproep in 1864 aan de eigenaren van graven om zich te melden. Wie dit niet deed verloor het eigendom. In 1897 werd een dezelfde oproep gedaan. Misschien was er ruimtegebrek en probeerden zij ruimte te maken. In 1920 kreeg de gemeente het verzoek van “De Laatste Eer” om zo snel mogelijk een nieuwe begraafplaats te stichten. De gemeenteraad besprak de mogelijkheden hiervoor in 1924. In 1926 werd de nieuwe begraafplaats aan de Hegedyk in gebruik genomen en vanaf dat moment raakte de Kerkewal minder in gebruik. Al in 1929 werd er gesproken over de sluiting van het kerkhof, maar sluiting liet nog tientallen jaren op zich wachten. De laatste begrafenis was in 1966.
Vanaf 1972 waren er gesprekken tussen gemeente en kerkvoogden over de overname van kerk en kerkhof. In 1975 vroeg de kerkvoogdij het kerkhof te sluiten met terugwerkende kracht. In 1971 werd het kerkgebouw rijksmonument vanwege de preekstoel, en de gevelstenen. De kerk werd afgebroken in 1985 om de bouwvallige staat. Er zijn nog enkele gevelstenen in het restant van de voorgevel gemetseld. Een ander deel van de gevelstenen heeft een plekje gekregen in de Ontmoetingskerk van Gorredijk aan de Schansburg.
Gemeente Opsterland werd eigenaar van het kerkhof in 1985. De kerkvoogdij kon herstel van de kerk niet betalen en ook was er geen reden om de kerk nog langer te behouden. De gemeente kocht het terrein van de kerkvoogdij voor 13.000 gulden en precies dit bedrag betaalde de kerkvoogdij weer terug aan de gemeente als compensatie voor de onderhoudskosten van het kerkhof. Ook betaalde de kerkvoogdij de sloop. Het plan van de gemeente was om het terrein te gebruiken als parkje.
In de jaren negentig van de twintigste eeuw ontstonden er problemen op het kerkhof door verwaarlozing en vernieling. Er werd toen een inventarisatie uitgevoerd. In 1997 werd er onderzoek gedaan naar mogelijkheden om de graven te ruimen en het kerkhof op te heffen. Diverse andere belanghebbenden, zoals Plaatselijk Belang, maakten zich toen zorgen om het voortbestaan van het kerkhof. Enkele vervallen graven werden weggehaald en er werd een beukenhaag geplant rondom het terrein. De vloer die binnen de oude fundamenten lag, werd opnieuw bestraat.
Ligging in het landschap
Tot de Tweede Wereldoorlog lagen kerk en kerkhof aan de rand van de bebouwing. De achterkant was nog weiland. Langs de Hoofdstraat werd er steeds meer gebouwd, waarvan de tuinen aan het perceel van de kerk grensden. Langs de Kerkewal lag al sinds de zeventiende eeuw een rij met dichte bebouwing, ook hun tuinen lagen tegen het perceel van de kerk aan. Na 1945 werden er aan de noord- en noordwestkant nieuwe woningen gebouwd en nieuwe straten aangelegd: de Jan Eisingastrjitte en de Loaijerstrjitte. Een nog opengebleven hoek werd in de jaren negentig ook volgebouwd, waardoor het terrein geheel tussen de bebouwing kwam te liggen.
Het terrein staat in het bestemmingsplan Gorredijk Kom benoemd als bestemming “Begraafplaats” en wordt omringd door de panden van de Hoofdstraat met de bestemming “Centrum” en de woningen met de bestemming “Wonen”.
Aanleg en groene aspecten
Vroeger had het kerkhof weinig groene elementen. Oude foto’s laten zien dat het een terrein was zonder groene omranding zoals dat nu het geval is. Na 1985 is er weinig veranderd aan de aanleg. Langs het pad dat leidt naar het kerkhof vanaf de Kerkewal staat een gemengde haag. Aan het einde ervan staat een linde, rechts van de fundamenten. Vroeger stond hier ook een naaldboom. Ook enkele essen zijn verdwenen door ziekte. Rondom het terrein is er veel groen aanwezig. Het terrein zelf bestaat uit gras, er zijn geen paden aanwezig tussen de graven door. De omheining wordt gevormd door een beukenhaag, die aan de achterkant onderbroken wordt door een wal, dat een deel van de oude omwalling (schans) van Gorredijk verbeeldt. Op enkele plekken worden de grafmonumenten omringd door doorgeschoten groen. Ook een deel van de muurresten is overgroeid met klimop en andere planten.
Typelogie van de grafmonumenten
Een bijzonder onderdeel van het kerkhof zijn de bewaard gebleven fundamenten en de kerkvloer met hardstenen zerken. Deze oude zerken zijn opgenomen in de bestrating en lijken niet meer op hun vroegere plaats te liggen. De stenen zijn bijna allemaal achttiende-eeuws. Er zijn ondertussen ook enkele grafstenen verdwenen. Door weersomstandigheden is er verwering opgetreden bij de nog aanwezige zerken, waardoor ze slecht te lezen zijn. Wel zijn ze vastgelegd in de database Friese memorabilia door Hessel de Walle. Hierin kun je de oude teksten van de stenen nog lezen.
Vroeger was het kerkhof zeer dicht gevuld met grafstenen. Daarvan is nog een restant overgebleven. Dat wat er nog is, verkeerd in goede staat. Ook waren er kortgeleden nog veel rechthebbenden bekend. De grafmonumenten zijn een goede weergave van de negentiende en vroeg twintigste-eeuwse grafcultuur in Fryslân. Het grootste deel bestaat uit hardsteen. Uit de twintigste eeuw zijn vooral de grafmonumenten van graniet interessant. Het kerkhof heeft een fraaie hoeveelheid grafstenen die door hun vormgeving, symboliek, materiaal of door de genoemde personen van belang zijn voor de geschiedenis van Gorredijk.
